sàmbene s.m. sangue. Animales de sambene caldu, frittu animali di sangue caldo, freddo. | De sambene reale, nobbile di sangue reale, nobile. | I figli. Su sambene meu andhadu male i miei figli rovinati. | Puru sambene puro sangue, detto di cavalli. | Esser totu latte e sambene esser tutto latte e sangue. | Dellittos de sambene delitti di sangue. | Belare, siccare su samben in sas venas gelarsi, asciugarsi il sangue nelle vene. Daghi l’hapo ’ida gasi ’estida puntu si m’es beladu (siccadu) su samben in sas venas quando l’ho vista vestita a quel modo mi si è gelato il sangue nelle vene. | Iscaldire, buddhire su samben in sas venas scaldarsi, bollire il sangue nelle vene. Intendhendhe zertas cosas si m’iscaldit, mi ’uddhit su samben in sas venas all’udire certe cose mi si scalda, mi sento bollire il sangue nelle vene. | Bogare sambene cavare, trarre sangue, salassare. Ndhe l’han bogadu unu litru ’e sambene gli han cavato un litro di sangue. | Bogare sambene da’ una raba cavar sangue da una rapa, come in it. | Minter sambene iniettar sangue, rinforzare. Custa meighina mintet sambene questa medicina corrobora. Anche al fig. Custas leisciones mìntene sambene queste lezioni rafforzano l’anima. | Fagher sa[mbene] filar sangue. Sa ferida faghed ancora sambene la ferita geme ancora sangue. | Suerare sambene sudar sangue. Gesùs in s’ortu ’e sas olias ha sueradu sambene Gesù nell’orto degli ulivi ha sudato sangue. Al fig. soffrire, faticar molto. Cussu fattu m’ha fattu suerare sambene quel fattaccio m’ha fatto sudar sangue. | Istanzare su sambene arrestare il sangue. No sunu resessidos a istanzare su sambene non sono riusciti ad arrestare il sangue. | No restare sambene in sas venas non rimaner sangue addosso. Bidendhe cussa vista no l’ha restadu sambene in sas venas a quella vista non gli è rimasto sangue addosso. | Alquanto simile. No giugher samben in laras non aver sangue nelle labbra. Dai cantu fio timendhe no gighio mancu samben in laras era tanta la paura che avevo le labbra dissanguate. | Fagher currer sambene sparger sangue. Si sighides gosi oe fatto currer sambene se continuate così oggi spargo sangue. | Ispargher, derramare sambene spargere il proprio sangue. Gesùs had ispartu, derramadu su sambene pro nois Gesù ha sparso il sangue per noi. | Perder sambene gocciolar sangue. Sa piae es perdendhe sambene la piaga gocciola sangue. | Frobbire, asciuttare su sambene lavare, asciugare il sangue. | Barriare de sambene imbrattare di sangue. | A s’ultimu sambene all’ultimo sangue. Han cumbattidu fin’a s’ultimu sambene han combattuto fino all’ultimo sangue. | A su primu sambene al primo sangue. | Sambene porchinu mallegato, biroldo (sambene rassu, lanzu, dulche). Sambene perdidu sanguinaccio d’agnello cotto nel tegame. | Samben’’arveghinu o mascinu cottu in sa ’entruscia sangue di pecora o di montone cotto nel ventre. | Sambene pistu sangue coagulato per ammaccature. | Pieta de sambene, sambene appietadu sangue aggrumato, coagulato. | Gigher sos ojos in pieta ’e sambene aver gli occhi molto rossi, quasi del color del sangue. | Suzzaresi su sambene de unu succhiar il sangue di qualcuno. Si ti giompo, ti mi suzzo su sambene se ti metto le mani addosso ti succhio il sangue. Al fig. derubare, ridurre alla miseria. A cussos orfanos lis ha suzzadu fina su sambene ha succhiato anche il sangue a quegli orfani. | Ponner totu a unu sambene uccider tutti l’uno sull’altro. Si b’andho los ponzo totu a unu sambene se ci vado li uccido tutti. Ha postu tota sa familia a unu sambene ha ammazzato l’intera famiglia. | Alzàreche su samben a conca montare il sangue alla testa, al capo. Prega chi no mi ch’alzet su samben a conca; si mi ch’alzat su samben a conca! prega che non mi salga il sangue alla testa; se mi monta il sangue al capo! | Alzada ’e sambene montatura del sangue alla testa. L’ha bocchida, Deu ’alded, in un’alzada ’e sambene l’ha ammazzata, Dio liberi, in un accesso di sangue, di furore. | Ira ’e sambene accesso di sangue, malattia. Es mortu de ira ’e sambene è morto per stravaso di sangue. | A sambene caldu a sangue caldo. A sambene caldu pariat chi no fit nuddha, ma poi! a sangue caldo pareva non fosse niente, ma poi! | A sambene frittu a sangue freddo. A sambene frittu si sun ischidadas sas dòlimas a sangue freddo si sono destati i dolori. | Anche al fig. A sambene caldu no rispondhas mai, rispondhe a sambene frittu a sangue accaldato non risponder mai, rispondi a sangue freddo. Had aggidu a sambene caldu, cumpàtilu. No! m’had insultadu a sambene frittu ha agito a sangue caldo, compatiscilo. No! mi ha insultato a sangue freddo. | De bonu sambene di buona schiatta. Birba, poco di buono (iron.). De bonu sambene fit! malaittu siat era proprio una bella birba! sia maledetto! | Che candho ’ida su sambene meu in terra come se io vedessi il mio sangue per terra, una cosa che non si vorrebbe vedere, che addolora, che offende. | Pèrdida ’e sambene emorragia. | A sambenes secondo il naturale, il temperamento. Su patire o gosare est a sambenes il soffrire o il godere dipende dal temperamento. | Si fid istadu in sambene meu l’haio pistu chei s’azu se l’avesse fatto a me (io conosco il mio naturale), l’avrei triturato come l’aglio. | Inimigu de sambene nemico mortale. | Sambene tramunendhe mutando il sangue. | Lagrimas de sambene lacrime di sangue. Piangher lagrimas de sambene: si l’agatto li fatto piangher lagrimas de sambene se lo trovo gli fo pianger lacrime di sangue. | Su sambene no es brou il sangue non è acqua. Mi dispiaghet chi fradile meu siat tantu disgrasciadu, caru meu, su sambene no es brou mi rincresce che mio cugino sia così disgraziato, caro mio, il sangue non è acqua. | Sa ’oghe de su sambene la voce del sangue. Candho mancu si pensat sa ’oghe de su sambene si faghed intendhere quando meno si pensa la voce del sangue si fa sentire. | Pressiu, prezziu de su sambene prezzo del sangue. | A trattas de sambene seguendo le tracce del sangue. L’ha<po> postu fattu a trattas de sambene e l’hap’agattadu mortu acculzu a una maja ho seguito le tracce del sangue e l’ho trovato morto vicino a una macchia. | Buttios de sambene gocce di sangue. No l’es restadu buttiu de sambene in sas venas non gli è rimasta una goccia di sangue nelle vene. | Unu poju de sambene una pozza di sangue. Fit ruttu in unu poju ’e sambene era caduto in un lago di sangue. | Imbrastiadu de sambene imbrattato di sangue. | Cun sas manos barrias de sambene con le mani imbrattate di sangue. Anche al fig. | Su sambene de sos poveros il sangue dei poveri. Padronos chi si suzzan su sambene de sos poveros padroni che succhiano il sangue dei poveri. | ’Uttiare sambene gocciolar sangue. Coros chi ’uttian sambene cuori che gocciolano sangue. | Isvenare a sambene svenare. Si no b’haiad andhadu zente fid isvenadu a sambene se non fosse accorsa gente si sarebbe svenato, avrebbe perduto tutto il sangue. | A sambene tira tira gocciolando sangue. Ch’es cabuladu a sambene tira tira s’è allontanato gocciolando sangue, perdendo sangue. | Sambene per nares sangue dal naso. Es tota die a sambene per nares ha tutto il giorno una emorragia al naso. No li poden istanzare custu sambene per nares non possono arrestare questa emorragia nasale. | Sambene pudidu sangue putrido. Al fig. guasto, vile, degenerato. Sambene de rana sangue di rana, freddo. || lat. sanguis.