istàre intr. stare. Istare bene o male, mezus o peus star bene o male, meglio o peggio. Su istar’’ene no es chei s’istare male lo star bene non è come lo star male. Istar’’ene de salude, de ’inari, de provvistas, de pannos star bene di salute, a danari, a provviste, a vestiti. | Istare sanu star sano. Ista sanu e rìedi de su mèigu sta sano e riditi del dottore. | Istare zertu, seguru, dubbiosu, dispostu, prontu, preparadu star certo, sicuro, dubbioso, disposto, pronto, preparato. | Istare frimmu star fermo. Ista frimmu, piccioccu sta fermo, ragazzo. | Ista siccu, pùdidu, sòrdidu, zegu possa restare inaridito, puzzolente, verminoso, cieco; si dice, imprecando, a un manesco (invece del più umano: sta fermo, o tieni le mani a posto). | Istare mudu tacere, star zitto. | Istare attentu, sàbiu, seriu, chietu star attento, savio, serio, quieto. | Istare rizzu, ficcadu, ficchidu, istentàrzu, in pê, in cambas stare in piedi. | Istare sèttidu, sèzzidu, appusuddhadu, appoccioccioroddhadu star seduto. | Istare frimmu in sas ideas suas restar fermo nelle proprie convinzioni. | Abitare. Istad in Tatari, in piatta, in sa carrera tale abita a Sassari, in piazza, in via tale. | Esser a istare: est a istare in sa carrera de su sindhigu; fio a istare in domo de su duttore abita nella via del sindaco; abitavo in casa del dottore. | Istare cun...: istat cun su parracu abita in casa del parroco. | Istare de domo dimorare. Istat de domo in sa carrera larga sta di casa sulla via larga. | Istare de settida dimorare. Istat de sèttida in sa muntagna abita in montagna. | Restare. Istadi a bustare, a chenare cummegus, ista inoghe, ista fin’a cras resta a pranzo, a cena con me, resta qua fino a domani. | Istare dui dui esitare, riflettere. Isse no istad dui dui egli non esita, non riflette. | Istare in cumprimentos, in zilimonias, in contos, in cuentos, per lo più al neg., far a meno dei complimenti, delle smancerie, delle chiacchiere. Ah isse no istad in cumprimentos ah, egli non bada tanto ai complimenti. | Istare in sè, istare in pannos capire in sé, nei suoi panni. Dai sa cuntentesa non podiad istare in sè (in pannos) era tanto allegro che non capiva nei suoi panni, nella sua pelle. | Contenersi. Totu custu trigu inoghe no ch’istat tutto questo grano qui non ci sta. Sos bottes sun istrintos ei sos pês tuos no ch’istan le scarpe sono strette e i tuoi piedi non ci stanno. | Su chimbe in vinti b’istat battor voltas il 5 in 20 sta 4 volte. | Istare a bider, a preguntare, a fagher, per lo più al neg., omettere di... Isse no istad a preguntare, a s’informare, a si consizare egli fa a meno di chiedere, informarsi, prender consiglio. No istad a la ’idere! non si cura di veder bene la cosa! | No istare meda a... fare una cosa senza riflettere. Isse no istat meda a frastimare, a mazare, a faeddhare male egli impreca, percote, parla male impulsivamente. | Istare a conca nuda, a front’alta, a bucc’abberta stare a capo scoperto, a fronte alta, a bocc’aperta. | Istare a ojos abbertos stare attento, a occhi aperti, al fig. In sa piatta bisonzad istare a ojos abbertos in piazza bisogna star attenti. | Istare appittu stare in attesa, aver speranza in qualcheduno, in qualche cosa. Colzu a chie istad appittu a s’anzenu misero chi deve aspettare la roba altrui. | Istare canta canta, rie rie, gioga gioga ripetere più volte una stessa azione; cantare, ridere, giocare, spesso. | Istare star fermi, quieti, non piangere, dei bambini. Dala a mie cussa criadura, como ch’est istendhe dalla a me codesta creatura, ora che è cheta. No isco it’ha custu beneittu fizu, no chered istare non so che cosa abbia questo benedetto figliolo, non vuole chetarsi. Cun megus no istat mai quando è con me non si cheta mai. | Convenire. Al neg. non convenire. Custu istat bene, custu no istat! questo sta, questo non sta! Est una cosa chi no istad è una cosa che non sta. | Istare a una cosa, a su cuntrattu, a sa promissa stare a una cosa, al contratto, alla promessa. Ista a su chi ’enit benit, a su chi Deus cheret, a su chi faghen o dezzìdin sos omines son disposto a tutto, alla volontà di Dio, alla decisione degli arbitri. | Lassar’istare lasciar stare. Lass’istare su lussu, fiza mia, lass’istare su ’inu, su giogu, sa prepotenzia, fizu meu lascia il lusso, figlia mia, lascia il vino, il gioco, la prepotenza, figlio mio. | rifl. Istaresi a brazzos in rughe, a manos in busciacca, in domo rimanere impassibile, a braccia conserte, con le mani in tasca, a casa. | Istaresi de una cosa astenersi da una cosa o da una azione, correggersi di un vizio, d’un’abitudine. Candho cherzo m’isto de su ’inu, de su tebbaccu, de su giogu, de sa cazza, de criticare, de furare, de brigare quando voglio mi astengo dal vino, dal tabacco, dal gioco, dalla caccia, dal criticare, dal rubare, dal litigare. No est in manu sua, no si ndh’istat! non è in suo potere, non si astiene, non si frena, non si corregge! | tr. mostrare, dare, affidare, prestare. Ista cussu libberu mostrami codesto libro. Ista cussa medaglia a la ’idere fammi vedere codesta medaglia. No m’ha cherfidu istare su ventagliu non m’ha voluto prestare il ventaglio.