dènte s.f. dente. Dentes de nanti incisivi. Dentes falzas, postizzas, de aboliu, de prata, de oro denti falsi, posticci, d’avorio, d’argento, d’oro. Dentes sanas, frazigas denti sani, cariati. Dentes de sorighe denti da topo, piccolini. Dentes de zappu denti grossi. Dentes (sannas) de polcrabu sanne da cinghiale. Dentes de lupu denti lupigni. Dentes biancas, grogas denti bianchi, gialli. Dentes chi ballan, chi banzigan denti malfermi. Dentes frimmas che rocca denti saldi. Frimmu che dentes d’’ezzu (iron.) saldo come denti di vecchio. | Dentes denanti incisivi. Sas dentes ’e s’oju denti occhiali. Murales (s.m.) molari. Dentes de latte i primi denti; dente de su giudisciu dente del giudizio. Raighina de sas dentes barba dei denti. Incrastu de sas dentes alveolo. | Fagher dentes o sas dentes mettere i primi denti. Sa criadura es malaideddha ca es fattendhe (sas) dentes il bambino è malaticcio perché gli spuntano i dentini. Mudare (sas) dentes. Leare sas dentes allegare i denti. Sa ua crua leat sas dentes l’uva acerba allega i denti. Bogarendhe sas dentes cavare i denti. Fragassare sas dentes spezzare i denti. Bolareche a unu sas dentes a ciaffos, no lassare a unu mancu una dente (umpare) in atto di minaccia. Si no caglias ti fragasso sas dentes, ti che ’olo totu sas dentes a ciaffos, no ti lasso mancu una dente (umpare) se non taci ti spezzo i denti, ti faccio volar via tutti i denti a schiaffi, non ti lascio in bocca neanche un dente. | Bessirendhe sas dentes perdere i denti. Mi ndhe sun bessidas totu sas dentes ho perduto tutti i denti. | Isasciare sas dentes scheggiare i denti. Giutto tres dentes isasciadas dai sa rutta per la caduta ho tre denti scheggiati. | Iscancare sas dentes scalzare, smuovere i denti. Acutare sas dentes aguzzare i denti. Preparadi, acutadi sas dentes, custu mandhigu no es pro te preparati, aguzza i denti, questo cibo non è per te. Ispuligare sas dentes pulire i denti con lo stecchino. Isforrojare sas dentes stuzzicare i denti. Istringher, serrare sas dentes stringere i denti, anche in senso traslato. A dentes serradas a denti stretti. Ti lu naro a dentes serradas te lo dico a denti stretti. | Cun su fele in dentes col fiele tra i denti. | Haer in dentes aver tra i denti. Si t’haio hapidu in dentes t’haio mastigadu che cosa ’ona. | Tracchidare, zacchidare sas dentes stridere coi denti, stiacciare. Rasigare sas dentes far stridere i denti. A rasigu ’e dentes con stridor di denti. Cadrijare sas dentes far scricchiolare i denti, per rabbia, per minaccia; stiacciare. Ballare a unu sas dentes battere i denti per freddo o per paura. Si tremiat che canna e li ballaian sas dentes tremava come una canna e batteva i denti. Trattare sas dentes mangiare, farsi temere, rispettare. | Mustrare sas dentes mostrare i denti, nel senso proprio e nel figurato. Ponner, ficchire dente ficcare i denti, mordere. Lupu ... comente potidu has ficchire dente / in sa rosa pius bella de su maju? lupo, come hai potuto mordere la rosa più bella di maggio? (Pis.). | Infundher dente bagnare i denti. Appena infustu dente in sa dulzura appena bagnato il dente nella dolcezza (Pis.). | No toccarendhe mancu in dentes, di un cibo scarso. No mi ndh’ha toccadu mancu in dentes non mi ha toccato neanche un dente il poco che ho mangiato. | Ponnersi sas dentes farsi mettere la dentiera posticcia. Trabanare, impiumbare sas dentes trapanare, impiombare i denti. | Truncaresi sas dentes spezzarsi i denti. | Bogaresindhe sas dentes perdere i denti per caduta o per colpo. Es ruttu e si ndh’ha bogadu duas dentes è caduto e ha perduto due denti. | Ingullireche sas dentes inghiottire i denti... finti. Ch’had ingullidu duas dentes chena si ndh’abbizare senza accorgersi ha inghiottito due denti. | Fagher andhare, funzionare sas dentes mangiare. Giugher s’anima in dentes regger l’anima coi denti. | Istare in dentes resistere, opporsi a uno con forza, con coraggio. Si ... no t’incorinas e istas in dentes (Cabanna). | Dentes de sa serra, de su serraccu, de su pettene, de sa roda denti della sega, del pettine, della ruota. Dentes de rû spine del rovo. S’’arveghe est istada tenta a lanas dai una dent’’e rû la pecora è rimasta impigliata a un ramo spinoso di rovo. | Dent’’e cane segale cornuta (Claviceps purpurea) (W.). | (prov.) Innanti intran sas dentes e posca sos parentes prima entrano i denti, poi i parenti. Es s’appititu meu, sun sas dentes sos mios pius intimos parentes il mio appetito, i miei denti sono i miei più stretti parenti (Mossa).