dàre tr. dare, consegnare, affidare. Dare unu ciaffu dare uno schiaffo. Anche nel senso morale. | Dare novas, notissias dar notizie. | Dare consizos, rimproveros, avvertimentos dare consigli, rimproveri, avvertenze. | Dare grassias a Deu ringraziare. Dà’ grassias a Deu chi ndhe ses bessidu salvu ringrazia il cielo che te la sei scapolata. | Concedere. Deu dat sas grassias suas a chie cheret Dio concede le sue grazie a chi vuole. | Dare sa facultade, su permissu, sa lessenzia dar facoltà, permesso, licenza. | Porgere. Dami sa fune porgimi la fune. | Donare. No si lassat nuddha, dat totu cant’hada dà tutto il suo ai poveri. | Prestare. Hapo pedidu chentu francos a fulanu, ma no m’ha cherfidu dare manc’unu centesimu ho chiesto cento lire al tale, ma non ha voluto dare neanche un centesimo. | Vendere. A cantu la das sa petta? come la vendi la carne? | Pagare. Pro una zorronada l’hapo dadu vinti francos per una giornata gli ho sborsato venti lire. | Somministrare. Dar a mandhigare, a biere dar da mangiare, da bere. Dare sa paga, su soldu, s’arrendhu, su vittu, sa meighina, s’alloggiu, su nezessariu, su ch’ispettat la paga, la mercede, il canone, il vitto, la medicina, l’alloggio, il necessario, il dovuto. | Assegnare. M’han dadu sa peus parte m’han dato la peggior parte. | Conferire. L’han dadu sa rughe de cavaglieri, su gradu de generale gli han dato la croce di cavaliere, gli han conferito il grado di generale. | Infliggere. L’han dadu tres annos de prejone gli hanno inflitto tre anni di prigione. | Fare. Dare unu passu, attenzione fare un passo, far attenzione. | Trarre. Dare unu cascu, unu suspiru trarre uno sbadiglio, un sospiro. Dare s’ultimu cascu, s’ultimu alenu spirare, morire. | Dare pedra (pedra e fele) a mastigare, dare rû de segare dar filo da torcere. Dare innènneru, innaentu, infadu, fastizu, noia, ispantu dar fastidio. | Dare coro e cara. | Dare una poddha, una sussa, una surra, sos biscottos, sas cattas o cattas cun mele (o meladas), su coccu e pizu, s’ismurzu, su tantu, su restu, sos minudos, s’ismerzu bastonare di santa ragione. | Dare calches a su ’entu, punzos a s’aera fare uno sforzo vano. | Dare sas palas, o dare palas voltar le spalle, scansare un alterco. | Dare una briga fare un rimprovero. | Dare contu curare, circondare di premure. Dare contos render conto. | Dare contos a Deu morire. | Dare pena far compassione, addolorare. | Dare pesu, subèria far peso, imbarazzare, di cibi. | Dare praju dar tregua. | Dare logu cedere il posto. Morire. S’es veru chi fit tantu invidiadu, ma como già ha dadu logu è vero ch’era molto invidiato, ma ora ha levato l’incomodo. | Dare manu intraprendere. Ha dadu manu a tribaglios importantes ha intrapreso lavori importanti. | Dare una manu o sa manu aiutare, prestar l’opera sua. | Dare manu manna incoraggiare al male. Dat troppu manu manna a sos fizos lascia troppo liberi, incoraggia al male i figli. | Dare sa coa de s’ambiddha a tennere tenere a bada, compensare con chiacchiere e con inganni. | Dare puntos a su diaulu dar punti al diavolo. | Dare sa ’inta darla vinta. | Dare de sa fae s’iscorza dar lo scarto, le briciole. | Dare sa vida, su sambene, s’anima, sos ojos sacrificare la vita, il sangue, l’anima, gli occhi. | Dare sos sacramentos somministrare i sacramenti. | Dare crèttida o crèditu credere. Est un’omine chi dat troppu crèttida o creditu a sas faulas è un uomo che crede troppo le imposture. | Dare sos augurios, sos cumprimentos presentare, porgere gli auguri. | Dare produttu produrre. Sun terras chi no dan produttu son terreni sterili. | Dare sambene perder sangue. | Dare su gustu accontentare. | Dare ite faghere dar da fare. | Dare una missa, unu pesperu, una festa ordinare una messa, un vespro, una festa. | Dare mira, miramentu custodire, vigilare. | Dare lardu a sos sorighes prestare a chi ne ha più di noi. Chei cuddhu chi daiat lardu a sorighes. | Dare e leare faghed amare lo scambio di regali rinsalda l’amicizia. | Dare su duos pro tres: no do che tue su duos pro tres (Zozzò). | Dare fine consumare, terminare. | Dare cabu o su cabu rispondere. | Dare tempus aspettare, aver pazienza. Dà’ tempus, chi no b’ha presse. | Dare a s’interessu a usura; a fide a credito; a s’allogu allogare, affittare; a dèpidu a credito; a lemusina in limosina; a còmporu vendere; a s’indonu gratis, in dono; a sa frundhida o a sa foliada a basso prezzo; a muzere, a maridu in moglie, per marito; a bida vendere a peso vivo; a mortu vendere a peso morto, pronosticare la vita o la morte in caso di malattia. Niunu l’ha dadu a biu, totu l’han dadu a mortu nessuno crede che la scampi, tutti credono che debba soccombere. | Dare de regalu, de gratis in dono; de tue, de ’ois, de Vostè dar del tu, del voi, del lei; de ladru, de birbante, de maccu del ladro, del birbante, del pazzo; de pettus, de rebettus dar di petto, incontrare. | Dare in arrendhu, in affittu affittare, allogare; in giualzu a mezzadria; in pastore a soccida. | ass. intr. colpire. Had iscuttu una pedra e l’ha dadu a conca ha lanciato un sasso e l’ha colpito alla testa. | Indovinare. No bi das in chent’annos non l’indovini in cento anni. | Dare a terra cadere. Si rues, das a terra se cadi, non fai che cadere. Anche vincere. Chi dogni maraviglia das a terra (An.). | Lasciar scorrere, di tubi, di cannelle e simili. Custu tubbu no dat, sùlalu questo tubo è ostruito, soffiaci dentro. | Dare a subra assalire. Dai duas paraulas in sus l’ha dadu subitu a subra da due parole in su l’ha subito assalito. | Dare ’olta rovesciare. | Camminare, prendere a, con avverbi di luogo. Dare a manca, a dresta. | Dàreche passare, dirigersi verso... Ch’es dadu ribba ribba de su riu ha avanzato rasentando le sponde del rio. | Dareche andar a capitare, a finire. In bellu logu che so dadu! in bel posto son capitato! | Passare per..., camminare per... Ch’es dadu in s’istradone, in sa truncada, in s’iscansciada ha preso lo stradone, la scorciatoia. | Arrivare fino a... Ch’es dadu a Tatari è arrivato fino a Sassari. | Dareche a unu zertu tempus sarà per un certo tempo. Ch’had a dare a cabidanni s’isposu de fiza mia lo sposalizio di mia figlia si farà forse in settembre. | Dareche subra a una cosa indovinare. Pustis de b’haer pensadu e torradu a pensare, ch’es dadu subra dopo averci pensato e ripensato, l’ha indovinata. | Dareche ’olta rovesciarsi. Dai su risu che so dadu ’olta tanto ho riso, che mi son rovesciato indietro. | Dare a mossu mordere, morsicare; ~ a calche scalciare; ~ a punzu dar pugni; ~ a ciaffos schiaffeggiare; ~ a pittighe pizzicottare; ~ a bisticculu dare un biscottino, ossia piccolo colpo scostando la punta del dito indice o medio tenuta forte a contrasto della punta del pollice → bistìcculu. | Dare a... con un infinito, corrisponde all’italiano fare. Dare a intendhere, a bidere, a pensare, a crêre far comprendere, vedere, pensare, credere. | Dare a mandhigare dar da mangiare. | Dare a narrer a sa zente far ciarlare la gente. | Dare a riere a sa zente far ridere di sé. | impers. Dare sa frebba, sos cussos cogliere la febbre, la diarrea. Dare a cussos, a frittu e a frebba, a titilias de frittu, a bombitos esser colto dalla diarrea, dal ribrezzo, dai vomiti. | rifl. Daresi darsi. Daresi importanzia. | Daresi punzos a pettus percotersi il petto, pentirsi. | Daresi contu tenersi di conto, provvedere a sé con cura. | Daresi contos a pare darsi spiegazioni vicendevoli. | Daresi presse, premura affrettarsi, aver premura. | Daresi in manu consegnarsi, costituirsi. Fattu su dellittu s’es dadu in manu a sa giustiscia compiuto il delitto s’è costituito. | Daresi sa manu aiutarsi a vicenda. Sun poverittos e si dan sa manu son poveretti e s’aiutano l’un l’altro. Anche sposarsi. Deris Pedru e Paula s’han dadu sa manu ieri Pietro e Paola si son sposati. | Daresi ’oghe chiamarsi. | Parteggiare. Fid istadu sempre indipendhente, e como s’es dadu a sos comunistas era sempre indipendente e ora s’è dato ai comunisti. | Daresi a su giogu, a su buffu, a su visciu darsi al gioco, al bere, al vizio. | Daresi a sas voghes, a sos gridos darsi a gridare. | Colpirsi. S’es dadu a s’oju, a s’anca s’è colpito all’occhio, alla gamba. | Daresi a terra stendersi a terra, raggricciarsi. | Daresi addananti, addaisegus passare avanti, dietro. | Daresi a un’ala appartarsi, scansarsi. | Daresi a fagher darsi a fare. S’es dadu a fagher ’uppos, iscobas, su mandrone s’è buttato a far granate, il bighellone. | Imbizzirsi. Su caddhu s’es dadu a fagher e ndhe l’ha bettadu il cavallo s’è imbizzito e l’ha buttato di sella. | Daresi a pianghere, a riere, a mossigare, a mordere darsi al pianto, al riso, mordere. | Daresi a bandhidare darsi alla macchia. | Daresi in chirca andar in cerca. | No ischire ue daresi sa testa: ... resto confusu senza ischire ue daremi sa testa (Delogu Ibba).